Tajni zatvor CIA-e bio u Bukureštu

Godinama je američka CIA koristila vladinu zgradu, kodnog imena „Jako svjetlo“, kao improvizirani zatvor za najvrijednije zatvorenike. Tu je čuvan operativac Al-Qaede Khalid Sheik Mohammad, čovjek koji stoji iza napada na Sjedinjene Američke Države 11. septembra 2001. godine, kao i drugi sličnog kalibra, a bili su zatvoreni u podrumskom zatvoru prije nego su 2006. prebačeni u Guantanamo, kazali su bivši obavještajni zvaničnici SAD upoznati sa lokacijom i radom zatvora.

O postojanju CIA-inog zatvora u Rumuniji se dosta govorilo, ali se nikada nije objavila njegova tačna lokacija sve do zajedničke istrage agencije AP i njemačke javne televizije ARD. Ovi mediji su locirali nekadašnji zatvor i saznali detalje o njegovom radu i veoma grubim metodama ispitivanja zatvorenika.

Rumunski zatvor je bio dio mreže takozvanih „crnih lokacija“ koje je CIA vodila i kontrolirala u Tajlandu, Litvaniji i Poljskoj. Svi ovi zatvori su bili zatvoreni do maja 2006., dok je program pritvaranja i ispitivanja okončan 2009. godine.

Za razliku od onih u Litvaniji koji su se nalazili na selima ili bili prikriveni u poljskim vojnim zdanjima, zatvor CIA-e u Rumuniji nije bio na nekoj udaljenoj lokaciji. Bio je skriven na javnom mjestu, nekoliko ulica udaljen od velikog bukureštanskog bulevara, u ulici sa drvoredom i domovima Rumuna.

Zgrada je korištena kao Državni registracijski ured za povjerljive informacije, poznat i kao ORNISS. Tu su čuvani povjerljivi dokumenti NATO-a i Evropske unije. Oba bivša obavještajna zvaničnika su opisala lokaciju zatvora i zgradu identificirali sa fotografija.

Ćelije na oprugama

U intervjuu, održanom u novembru, visokopozicionirani zvaničnik ORNISS-a Adrian Camarasan kazao je kako je podrum te zgrade jedna od najsigurnijih prostorija u cijeloj Rumuniji. No, on je kazao kako Amerikanci tu nikada nisu držali zatvorenike.

Zatvor CIA-e je počeo sa radom 2003. godine nakon što je Agencija odlučila isprazniti „crnu lokaciju“ u Poljskoj, kažu bivši američki zvaničnici koji su govorili pod uslovom anonimnosti jer nisu bili ovlašteni da govore o programu zatvaranja.

Tajno prebacivanje zatvorenika u ovaj pogon bilo je relativno lako. Nakon avionskog leta do Bukurešta, zatvorenici su transportirani u kombijima. Tada su operativci CIA-e vozili do sporedne ulice i ulazili u zgradu kroz zadnju kapiju koja je vodila do zatvora.

Basescu: Bez informacija o zatvoru [EPA]

Tako su onda zatvorenici mogli biti provedeni na prizemlje zatvora i u podrum.

Podrum se sastojao od šest ćelija, a svaka od njih je imala sat i usmjerenje ka Meki, izjavili su zvaničnici. Ćelije su bile na oprugama, zbog čega su bile nestabilne i izazivale dezorijentaciju kod nekih zatvorenika.

CIA je odbila komentirati postojanje zatvora.

Tokom prvog mjeseca pritvora, zatvorenicima je uskraćivan san i bili su posipani vodom iz šmrkova, udarani ili bili primoravani da stoje u bolnim pozicijama, kazalo je nekoliko bivših zvaničnika, koji su dodali da metoda ispitivanja „simuliranje davljenja“ nije korištena u Rumuniji.

Nakon početnih ispitivanja, zatvorenici su bili bolje tretirani, navode. Imali su regularne ljekarske i stomatološke preglede, CIA je iz njemačkog Frankfurta dostavljala halal hranu, pripremanu po vjerskim pravilima.

Bivši američki zvaničnici kažu kako je činjenica da je vlasnik zgrade bila vlada davala odlične uslove za skrivanje. Zatvor nije trebao veliko osiguranje jer su okolni stanovnici znali da je riječ o vladinoj zgradi. Ljudi u postkomunističkoj Rumuniji nisu voljeli biti uvučeni u sumnje da špijuniraju jer je rumunski sigurnosni sistem poznat po špijuniranju vlastitih građana.

Grupe koje se bore za zaštitu ljudskih prava tražile su od istočnoevropskih država da istraže uloge njihovih administracija u držanju zatvora u kojima su korištene tehnike ispitivanja poput „simuliranja davljenja“. Zvaničnici tih država i dalje negiraju da su ovakvi zatvori ikada postojali.

„Čuli smo kritike, ali mi nemamo informacija o ovoj temi“, kazao je rumunski predsjednik Traian Basescu u septembru za AP.

CIA je pokušala okončati priče o svom programu pritvaranja koji je predsjednik SAD Barack Obama okončao nedugo nakon što je stupio na dužnost.

„Ova kontraverza je u mnogome preuveličana“, rekao je početkom mjeseca vodeći advokat CIA-e Stephen Preston.

Podaci o letovima

Ipak, detalji o mreži zatvora se i dalje javljaju kroz istrage međunarodnih tijela, novinara i grupa za zaštitu ljudskih prava.

„Zvaničnici ove stvari godinama negiraju. Mi napokon počinjemo saznavati šta se zaista dešavalo u Bukureštu“, kazao je švicarski advokat Dick Marty koji je vodio istragu o tajnim CIA-in zatvorima za Vijeće Evrope.

Tokom istrage Vijeća Evrope, rumunsko ministarstvo vanjskih poslova je pismenim putem uvjeravalo istražitelje da „nijedan javnih zvaničnik niti druga osoba koja djeluje u kapacitetu zvaničnika nije umještana u nepoznato pritvaranje individualnca ili prijevoz bilo koje osobe kojoj je uskraćena sloboda“.

Marty vodio istragu Vijeća Evrope [EPA]

Taj izvještaj je također opisao i nekoliko drugih vladinih istraga o postojanju tajnog zatvora CIA-e u Rumuniji i naveo kako se „nikakva aktivnost te vrste nije desila u Rumuniji“.

Novinari i istražitelji o ljudskim pravima su ranije koristili podatke o letovima kako bi povezali Rumuniju sa programom tajnih zatvora. Dnevnik leta Boeinga 737 za koga se zna da ga koristi CIA pokazao je let iz Poljske u Bukurešt 2003. godine. Među zatvorenicima na avionu, prema bivšim zvaničnicima CIA-e, bili su Mohammad i Walid bin Attash, koji je bio povezan sa napadom na ratni brod USS Cole.

Kasnije su u Rumuniju prebačeni  drugi zatvorenici – Ramzi Binalshibh, Abd al-Nashiri i Abu Faraj al-Libi.

Al-Libi, koji je doveden u zatvor u junu 2005. godine, bio je izvor informacija koje su poslije pomogle CIA-i da identificira kurira kojem je Osama bin Laden vjerovao, čovjeka koji je odveo CIA-u do bin Ladena.

Nedavno otkriveni sudski dokumenti također su dokaz postojanja zatvora CIA-e u Rumuniji. Ovi dokumenti pokazuju firmu Richmor Aviation Inc, njujoršku charter kompaniju koja ima ugovor sa CIA-om, da je provodila letove u i iz Rumunije, a među lokacijama koje su bile povezane letovima su zaljev Guantanamo na Kubi i Maroko.

Za operativce CIA-e koji su radili u tajnom zatvoru život nije bio glamurozan. Oni su imali ture od 90 dana, spavali u postrojenju i tu jeli svoje obroke. Zvaničnici su bili spriječeni da napuštaju bazu nakon što je okolina postala sumnjičava na njihovo prisustvo. Jedan bivši zvaničnik se požalio kako je CIA provodila većinu vremena čuvajući zatvorenike poput Binalshibha i Mohammada čija je vrijednost kao informativaca opadala sa vremenom.

„Crne lokacije“ u Rumuniji i Litvaniji su zatvorene u prvoj polovini 2006. godine prije nego što je direktor CIA-e Porter Goss napustio posao. Neki zatvorenici su prebačeni u Kabul, gdje ih je CIA mogla legalno držati prije transporta u Guantanamo. Drugi su vraćeni u njihove domovine.

 

(balkansaljazeeranet)