Prvi genocid nad Bošnjacima I dio

Priča o historiji Bošnjaka muslimana je priča o grčevitoj i krvavoj borbi za opstanak, priča o ponosu i slavi, poniženju i kukavičluku, velikim djelima i izdaji, bošnjačkom merhametu i zločinima neljudi. Jedna od stvari koja je obilježila historiju Bošnjaka muslimana jesu krvavi genocidi nad njima, koji su se konstantno ponavljali. Historijski gledano, genocidi nad muslimanima Bošnjacima, ali i svim ostalim muslimanima Balkana, nisu bili slučajni, već su bili rezultat jedne kontinuirane, planske, hrišćanske politike pretočene u velikosrpsku i velikohrvatsku ideologiju. Ovo je početak putovanja kroz taj krvavi dio bošnjačke historije….

Prvi genocid

Prvi genocid i pokolj nad Bošnjacima i drugim muslimanima na području Balkana desio se za vrijeme velikog Bečkog rata koji je počeo 1683. godine, pohodom osmanske vojske na Beč, a završio mirovnim sporazumom 1699. godine. U ovom ratu Osmanlije su posljednji put došli pred kapije Beča, gdje su poraženi, a uspon Carstva je zaustavljen i slijedio je strmoglavi pad. Od tog trenutka snaga osmanskog hilafeta je bila u stalnom opadanju, sa povremenim zastojima, predasima ili bljeskovima – ali trajnog oporavka i povratka više nije bilo. Pošto su Bošnjaci bili neodvojivo povezani sa Osmanlijama i sastavni dio hilafeta, oni su bili neposredni sudionici ovih historijskih događaja. Da bismo lakše shvatili i saznali o svim tim događajima neophodno je dati kratki uvod. Cijela priča počinje 1682. godine, kada je Porta odlučila da podrži ugarski pokret za nezavisnost od Habsburgovaca. Vođe ugarskog pokreta Nikola Zrinski i grof Imre Thokoly obratili su se Osmanlijama za pomoć, uz obećanje da će zauvrat prihvatiti sultanov suverenitet. Takav ugarski plan podržala je Francuska, kojima su Habsburgovci bili glavni protivnici u Evropi, a Habsburgovci su istovremeno pokušali izbjeći taj sukob. U toj situaciji francuski agenti uspjeli su uvjeriti velikog vezira da je došao trenutak da zauzme Beč…

Već početkom 1683. godine u Edirnama se sakupila velika vojska, čiji je cilj bio Beč. Na vijest o tome, austrijski car je užurbano nastojao formirati novu evropsku koaliciju u cilju otpora osmanlijskoj prijetnji. Ta je nastojanja živo podržavao papa Inocent IX, koji je apelirao na evropske vladare da se ujedine u novom križarskom ratu protiv nevjernika. Papa je išao tako daleko da je tražio pomoć od iranskog šaha, starog osmanskog protivnika. Jula 1683. godine velika osmanska vojska opkolila je Beč.

U ovo pohodu i opsadi Beča učestvovao je veliki broj Bošnjaka pod zapovjedništvom bosanskog namjesnika Hizir-paše. Na putu prema Beču padale su pod osmanskom silom jedna za drugom austrijske države, obično poslije svega nekoliko sati opsade.

14. jula počela je opsada Beča, koja je trajala punih 60 dana. Iscrpljenim braniteljima u posljednji čas je pristigao u pomoć Jan  III Sobieski, na čelu vojske od oko 70.000 ljudi. Pored 20.000 Poljaka, ovu savezničku vojsku su činili Austrijanci, Saksonci, Bavarci i drugi Nijemci. U odlučujućoj bici na brdu Kahlenberg kod Beča, Sobieski je 12. IX 1683. godine razbio osmanske snage. Poraz na Kahlenbergu nije značio samo kraj opsade Beča nego i početak kraja ofanzivne moći Osmanske carevine i njene vladavine u Podunavlju. Sam kralj Sobieski je zbog ove pobjede slavljen kao spasitelj Europe i njene kulture.
Nakon poraza na Kahlenbergu, Bošnjaci su se sa dijelovima osmanske vojske povlačili niz Dunav na istok prema Komarnom. Na tom mjestu, namame Bošnjaci u jednoj šumi Poljake u zasjedu te im nanesu poraz. Tu je poginulo više od 2.000 Poljaka, a i sam kralj Jan Sobieski u posljednji trenutak je izbjegao zarobljavanje. Samo dva dana kasnije došlo je do nove bitke u kojoj su Poljaci odbili žestok napad Bošnjaka. U strahovitom boju poginulo je 7.000 Bošnjaka, a među njima i sam bosanski namjesnik Hizir-paša.

Početkom oktobra 1683. godine glavnina osmanske vojske se u povlačenju prikupila u Budimu. Kara Mustafa-paša je odatle krenuo prema Beogradu, gdje je namjeravao srediti svoju neorganiziranu vojsku i još je jedanput pokrenuti protiv neprijatelja.
Rat se od prilaza Beču brzo prenio na južne granice Bosne. Čim se saznalo za osmanski poraz pod Bečom, izbio je u jesen 1683. godine, u graničnim oblastima Dalmacije i Bosne, morlački ustanak. Centar je bio u Ravnim kotarima, a morlački uskoci i hajduci su do novembra 1683. godine uglavnom uspjeli protjerati Bošnjake iz sjeverne Dalmacije. Iduće godine Venecija ulazi u rat, tako da morlaci prelaze na njihovu stranu, Francuska napušta savez sa Osmanlijama i poslije poraza kod Beča Osmanska carevina se našla sama nasuprot jednom broju udruženih kršćanskih sila. Stupanjem Venecije u rat, marta 1684. godine, formirana je Sveta liga, kojoj su pored Austrije, Poljske i Mletačke republike, pristupile još Malta, Toskana i papska država,a ubrzo im se pridružila i Rusija.

Tokom sljedećih 16 godina osmanske su se armije morale istovremeno boriti na više frontova. Protiv Habsburgovaca su se borile po Ugarskoj, Slavoniji, Hrvatskoj, Bosni i Srbiji. Front protiv Poljske se uglavnom nalazio na prostranstvima Ukrajine. Sa Mlečanima se ratovalo u Dalmaciji, Boki, Albaniji i Moreji. Konačno, front protiv Rusije je obuhvatao područje Krima, Vlaške i Moldavije. Bošnjaci su u velikom broju bili zauzeti na frontovima protiv Habsburgovaca i Venecije. U tom sklopu Venecija i Austrija, svaka sa svoje strane, počele pozivati katoličko i pravoslavno stanovništvo po Bosni da im se priključe u borbi protiv Osmanlija.

Tokom 1684. godine izgubile su cijelu Dalmaciju i Liku. Osmanske, uglavnom bošnjačke posade redom su predavale i napuštale gradove po Dalmaciji, Lici i Krbavi. Oktobra 1687. godine pali su u mletačke ruke Risan i Novi u Boki. Najveće teritorijalne gubitke Osmanlije su pretrpjele u Ugarskoj, koja je bila glavni orjentir i područje njihovog prodora u Evropu.  Na cijelom ugarskom ratištu obeshrabrena i neorganizirana osmanska vojska je pružala vrlo slab otpor neprijatelju. Tokom ljeta 1684. i 1685. godine najveći dio jugozapadne Ugarske, uključujući tu i Peštu, već je bio u habsburškim rukama. Hiljade osmanskih spahija, među njima i brojni Bošnjaci, morali su napustiti te krajeve. Juna 1686. godine pao je Budim, najvažniji bošnjački centar sjeverno od Save i Dunava.
Neuspjesi na bojnom polju doveli su do pobuna među spahijama, janjičarima i najamnicima. U takvoj situaciji, vezir i ulema su se ponovo ujedinili i uklonili sa prijestolja sultana Mehmeda IV, a na prijestolje je postavljen sultan Sulejman II.
Ove promjene nisu donijele trenutni oporavak Carstvu, čija je vojska nastavila gubiti uporišta u Podunavlju, Slavoniji i Lici. Glavni organizator borbi protiv Osmanlija po Slavoniji bio je biskupski vikar Luka Ibrišimović. Uz njegovu pomoć Austrijanci su 1687. godine osvojili Osijek, Vukovar i Đakovo. U ovo vrijeme Venecija i Poljska se nisu upuštale u krupnije vojne akcije, zbog unutrašnjih problema. Nasuprot njima, Austrijanci su bili veoma aktivni, posebno na frontu prema Bosni i Beogradu. U ratovanjima na prilazima Bosni posebno su se isticali dvojica katoličkih svećenika u funkciji hajdučkih četovođa, MarkoMesić u Lici i Luka Ibrišimović u Slavoniji. Regularne hrvatske i  austrijske odrede na tom dijelu      fronta predvodili su ban Nikola Erdody i mark-grof Ludwig Badenski.

U ljeto 1688. godine habsburški odredi su prešli Dunav i opkolili Beograd. Habsburške čete su pored toga ušle u Bosnasku Posavinu i osvojile Derventu.
8.8.1688. godine Austrijanci su zauzeli Beograd, čime su srušili osmansku odbrambenu liniju na Dunavu. Nakon toga Sulejman II je preko Beča ponudio primirje. Pregovori su propali, a poslije toga habsburški odredi kreću prema granicama Bosne i dolinom Morave prema Nišu. Novi bosanski namjesnik Topal Husein-paša je uspio u ljeto 1689. godine ne samo odbraniti Bosnu, nego i voditi ofanzivne akcije po Slavoniji i na Dunavu. On je krajem jula, poslije 19 dana opsade, uspio osloboditi Zvornik, koji je u decembru 1688. godine bio osvojio Ludwig Badenski. Bošnjaci su istovremeno razbili kod Valpova 6.000 Mađara i slavonskih hajduka Luke Ibrišimovića. Međutim, s druge strane, Bošnjaci su izgubili ličke i krbavske gradove.
Osmanska ofanziva prema dunavskim tvrđavama prekinuta je iznenadnim porazom kod Lapova, 21.8.1689.
 
Nakon toga, novembra 1689. godine, Habsburgovci su veoma brzo osvojili Fethislam, Vidin, Niš, Pirot, Peć, Prizren i Skoplje. Izgledalo je da se bliži kraj osmanske vlasti u Evropi….

Izvori:
1. Dr. Fuad Saltaga, „Da li je genocid sudbina Bošnjaka“, Salfu, Sarajevo, 1996.
2. Mustafa Imamović, „Historija Bošnjaka“, Preporod, Sarajevo, 1999.
3. Salih Sidki Hadžihuseinović Muvekkit „Povijest Bosne“, El-Kalem, Sarajevo, 1999.

Pripremio: Crnileptir