Kako su Srbi otišli iz Sarajeva

U pojačanom propagandnom programu prekrajanja historije o raspadu Jugoslavije i ratu u Bosni i Hercegovini, Srbija opsadu Sarajeva stavlja u centar tog projekta. Prvo, nastoji podmetnuti tezu da je rat u BH počeo 3. maja 1992. godine presijecanjem kolone JNA u Dobrovoljačkoj ulici, i drugo, da je oko 150 hiljada Srba napustilo Sarajevo kao rezultat etničkog čišćenja koje su izvele bh. vlasti.

Prva tvrdnja služi da bi se prikazalo “kad je i gdje je počeo rat u BiH” i bh. vlasti direktno okrivile za početak rata. Kako vrijeme prolazi, mnogi zvaničnici iz međunarodne zajednice, koji nisu svojevremeno detaljno pratili događanja u BiH u periodu 1992-95, nasjedaju na takve tvrdnje. Druga tvrdnja je pokušaj relativiziranja opšteprihvaćenog stava da je entitet Republika Srpska nastao etničkim čišćenjem i genocidom protiv nesrpskog stanovništva. Nastoji se podmetnuti poruka “svi su vršili etničko čišćenje”, jer je oko 150 hiljada Srba protjerano iz Sarajeva. Dakle, u BiH se desio građanski rat, a Srbija je bila samo posmatrač.

Vratimo se nakratko unazad sa pitanjem šta se dešavalo u BiH prije 3. maja 1992? Prvo, u oktobru 1991. godine jedinice JNA izvršile su napad na selo Ravno, naseljeno hrvatskim stanovništvom, spalili praktično sve privatne kuće, oskrnavili lokalnu crkvu, opustošili i razorili selo do temelja i opljačkali svu opremu pogona fabrike alata iz Trebinja koji se nalazio u ovom mjestu i koji je zapošljavao jedan broj lokalnog stanovništva. No, prije nego što su prvi rezultati referenduma o nezavisnosti BiH objavljeni u večernjim satima 1. marta 1992. godine, jedinice JNA su obavljale manevre, dijelile oružje srpskom stanovništvu okupljenom oko Srpske demokratske stranke, utvrđivale položaje na strateškim lokacijama diljem BiH da bi nakon međunarodnog priznanja BiH (6. april 1992. godine) otvoreno započele agesiju na našu zemlju u sadejstvu sa paravojnim jedinicama iz Srbije i domaćim izdajnicima lojalnim Radovanu Karadžiću.

Tandem Abdić – Delimustafić

Već prvog aprila počinju napadi na Bijeljinu, gdje su paravojne formacije iz Srbije, predvođene Željkom Ražnatovićem Arkanom, počinile stravične zločine. Generalno, JNA je osvajala teren i ključne položaje i iste prepuštala paravojnim jedinicama koje su provodile sistematsko etničko čišćenje u formi najvećih zločina nakon Drugog svjetskog rata (paljenja kuća nesrpskom stanovništvu, ubijanje civila, masovno silovanje žena, stvaranje logora, sistematsko pljačkanje lične i društvene imovine). Do 3. maja 1992. na desetine hiljada civila je ubijeno u istočnoj Bosni, kao i na putu sjevernog koridora Bijeljina – Banja Luka – Prijedor i južnog koridora Trebinje – Ljubinje – Mostar. UN je do tada registrovao oko 400.000. hiljada izbjeglica mahom sa ovih okupiranih prostora.

Do tada je i grad Sarajevo bio potpuno okružen teškom artiljerijom usmjerenom precizno na ključne proizvodne i poslovne objekte, zgrade kulturnih, obrazovnih, medicinskih ustanova i na sve administrativne centre u kojima su smješteni Predsjedništvo, Vlada, kao i zgrade lokalne samouprave. Drugog maja, uz pomoć specijalnih jedinica JNA iz niškog garnizona, obučenih za gradsku borbu, počeo je napad na zgradu Predsjedništva BiH sa ciljem njenog zauzimanja i instaliranjem izdajničke vlade sa tadašnjim članom Predsjedništva Fikretom Abdićem na čelu i ministrom unutrašnjih poslova Alijom Delamustafićem, koji su činili jezgro te nesuđene vlade. Ona je, po instrukcijama Slobodana Miloševića, trebalo da obznani da “BiH ostaje suverena u okviru krnje Jugoslavije” Miloševićeve. Nakon toga, Bošnjaci bi bili regrutovani za kninsko ratište kako bi odbranili zapadnu granicu velike Srbije. Tog dana, u večernjim satima na Aerodromu kidnapuju predsjednika Predsjedništva BiH Aliju Izetbegovića, čije oslobađanje je uslijedilo 3. maja u operaciji pod nazivom Dobrovoljačka ulica. Svi svjetski mediji su registrovali ovaj dramatični događaj, a mnogi ga i danas nazivaju dan D za Bosnu i Herzegovinu.

Upravo od toga dana, pa sve do danas, Srbija nastavlja Miloševićevu politiku tvrdnjom da je tog dana, 3. maja, u Dobrovoljačkoj ulici počeo rat u BiH, zanemarujući sve što je do tada učinjeno. Bosanskohercegovačka diplomatija, naročito u posljednjih deset godina, učinila je malo ili skoro ništa da suzbije ove laži na međunarodnoj sceni, a jedina linija odbrane ovih podvala je Haški tribunal i njegove presude.

Odlazak u valovima

Manipuliše se i iseljavanjem Srba iz Sarajeva. Kako, kada i zašto su odlazili iz Sarajeva u početku rata, u toku rata i neposredno poslije rata, zaslužuje detaljno objašnjenje da bi se izbjegle špekulacije i iskrivljivanje historijskih činjenica. Taj odlazak se, uslovno rečeno, odvijao u valovima.

Prvi val je bio u proljeće 1992. godine. U danima finalne pripreme napada na Sarajevo, SDS, podjelom letaka (brošura) i drugim metodama prenošenja instrukcija, obavještava članstvo i indirektno većinu srpskog stanovništva u gradu sa osnovnom porukom: “Sklonote se nedelju do dve iz grada Sarajeva, jer toliko će trajati borbe preuzimanja grada”. Mnogi su tada otišli noseći sobom ili u osobnim automobilima najnužnije stvari, što je moglo nagnati na pomisao da idu na duži vikend. Zauzimanje grada potrajalo je skoro četiri godine i nije se obistinilo. Mnogi koji su tada otišli, bilo u naselja i gradove iz kojih je već protjerano nesrpsko stanovništvo, bilo u Srbiju, uglavnom se nisu vratili jer su tamo započeli život (školovanje djece, zapošljavanje itd).

Gdje su pogriješili Bildt i Petritsch

Drugi (tihi val) u opkoljenom Sarajevu odvijao se 1992. do 1995, kada su zbog teškog preživljavanja u opkoljenom Sarajevu mnogi njegovi građani svih nacionalnosti napuštali grad kada se to god moglo (humanitarni konvoji, medicinske evakuacije, pretrčavanje aerodromske piste…), uključujući i izlazak iz grada uz novčanu nadoknadu pojedinim agresorskim grupama koje su držale obruč oko grada. Srbi su odlazili uglavnom prema Srbiji, Hrvati prema Hrvatskoj, Bošnjaci prema trećim zemljama. Obruč oko Sarajeva držali su Srbi koji su slijedili Miloševića i Karadžića. Srpsko građansko vijeće bilo je katalizator opstanka Srba u Sarajevu i politički angažirano na međunarodnoj sceni za cjelovitu i multietničku BiH. Sudbinu ostalih građana u opkoljenom Sarajevu dijelilo je između 30-40 hiljada Srba.

Prema nezvaničnim procjenama, u ovom periodu više civila srpske nacionalnosti na teritoriji koje su okupirale srpske snage u BiH je poginulo u saobraćajnim nesrećama nego od metka jedinica Armije BiH pod komandom Predsjedništva RBiH.

Treći, najveći val, bio je od kraja 1995. do početka 1996. godine. Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma dijelovi Sarajeva i okolnih naselja naseljenih samo srpskim stanovništvom: Grbavica, Nedžarići, Ilidža, dio Dobrinje, Rajlovac, Vogošća, Nahorevo… pripali su Federaciji BiH. Ostali su u “Alijinoj državi”, govorili su Karadžić i Krajišnik. “Napuštajte i prelazite u RS”, bile su njihove instrukcije Srbima sa ovih područja. Mjesec nakon Mirovnog sporazuma bilo je predviđeno da se na ovim prostorima uspostavi administracija FBiH. Carl Bildt, tada visoki predstavnik međunarodne zajednice za BiH, za mjesec dana, a zatim ponovo nešto duže, produžio je ovaj rok (valjda nesvjesno). U tom periodu i u tim naseljima, na kraju, sve je bilo uništeno i spaljeno. Od masovnih paljevina gusti oblaci dima su bili iznad svakog naselja. Karadžićeva vojska i policija imale su dovoljno vremena da istjeraju i posljednjeg Srbina.

Desetine milijardi dolara štete je tada učinjeno, premještanjem ili spaljivanjem svih tvornica i proizvodnih pogona, potpunim devastiranjem svih javnih i zdravstvenih ustanova, škola i stambenih objekata i odnošenjem zadnjeg oluka i izbijenog prozora. Otišlo je srpsko stanovništvo, mnogi uplakani, a najveći broj njih se skrasio u regionu Sarajevskog okruga pod administracijom RS-a, odnosno u Lukavicu i Pale. Ostali su produžili u Banju Luku, Bijeljinu, Bratunac…, a manji broj i prema Srbiji. Ako se danas sabere broj srpskog stanovništva u Lukavici, dijelu Dobrinje, na Palama i okolnim naseljima, vidi se da je to stanovništvo dobrim dijelom pomjereno iz grada u te dijelove sarajevske okoline.

Rasprodaja stanova

Četvrti val uslijedio je nakon što je po potpisivanju Mirovnog sporazuma počela rapidna obnova Sarajeva. Milijarde dolara pomoći od prijateljskih zemalja su uložene da ustaklimo grad, popravimo osnovnu infrastrukturu, sve stanove koju su granate sa brda razorile. Predratni stanovnici srpske nacionalnosti su se počeli  vraćati, dosta stidljivo,  po jedan ili dva člana porodice, preuzeli su ključeve stanova po prijeratnoj pripadnosti  stanarskog prava. Nadali smo se naglom povećanju multietničnosti grada.  U stanu se po tadašnjim zakonima moralo provesti pet godina prije nego što se stanarsko pravo pretvori u lično vlasništvo.  Nažalost,  tadašnji visoki predstavnik  Wolfgang Petritsch  donosi odluku, temeljenu navodno na zaštiti prava i pravednosti,  da je stanarsko  pravo  jednako vlasništvu i tada su praktično svi “srpski stanovi”  preko noći oglašeni na prodaju.  Kupuju ih  uglavnom Bošnjaci protjerani sa današnje teritorije BiH koju pokriva entitet RS-a  koji koji su se vratili iz inostranstva i nešto ušteđevine ili novac  za kupovinu skupili, odnosno pozajmili. Bilo je tu i zamjena za ostavljene kuće u RS-u i drugih aranžmana. Cijene stanova zbog velikog broja bošnjačkih izbjeglica i povratnika su bile visoke za ono vrijeme. Za jedan prodan stan u Sarajevu, uslovno rečeno, “kupovala” su se dva stana:  jedan u Banjoj Luci, jedan u predgrađima Beograda. Ko bi odolio takvim prilikama ako tada  u Sarajevu nije  bilo  posla na pomolu  za bilo koga, a ne samo za Srbe koji se vraćaju. Sarajevo je tada trajno ostalo bez desetina hiljada Srba koji su tu živjeli godinama. Neki bi umjesto vala nazvali ovaj proces postdejtonskim “prilagođavanjima”.

Sve naprijed rečeno je analiza odlaska Srba iz Sarajeva neposredno prije opsade, u toku opsade i nakon potpisivanja Mirovnog sporazuma.

 Za ukupno sagledavanje procesa i posljedica opsade Sarajeva neophodno je ukazati i na sljedeće činjenice i aktivnosti.

Srpsko građansko vijeće – Pokret za ravnopravnost odigralo  je veoma važnu ulogu  u očuvanju multietničnosti Sarajeva  jer je bilo stabilizator prilika u ratu. Njegovi osnivači i lideri: akademik Ljubomir Berberović, prof. dr. Mirko Pejanović, Dragutin Kosovac i drugi ogradili su se od tadašnjih srpskih lidera na čelu sa Miloševićem, Karadžićem i drugima,  naglašavajući prolaznost zla i povratak toleranciji i suživotu. Mnogi Srbi u opkoljenom Sarajevu (30-40 hiljada) vidjeli su u ovom vijeću potporu u svakom pogledu.  Zajedno sa Hrvatskim narodnim vijećem  bilo je važna politička potpora za odbranu cjelovitosti BiH.

Naše argumente je potvrdio Haag

U Sarajevu nije bilo logora jer smo poštovali zakone i propise i trudili se da u  ničemu ne ličimo ili oponašamo agresore. Multietničko Predsjedništvo BiH trudilo se da zatvori (a ne logori, kako ih velikosrpska propaganda želi preimenovati) koji su postojali na teritoriji pod kontrolom ABiH funkcionišu u skladu sa zakonskom regulativom. Pritom svi zapaženi propusti su sankcionisani, a učinjene greške ne zastarijevaju.

Dakle, sasvim je jasno da ne postoje tri istine o agresiji na BiH. Postoji samo jedna. Nju znamo mi, multietničko ratno Predsjedništvo RBiH, koji smo se suprotstavili agresiji i organizirali odbranu. No, mnogi međunarodni zvaničnici i institucije izbjegavaju da znaju istinu jer ona povlači i međunarodnu odgovornost. U Bosni se desio genocid. Nama je onemogućeno da budemo pobjednici jer nam je i međunarodna zajednica embargom na oružje vezala ruke. Zbog toga svi će pisati svoju historiju, i mi (žrtve) i oni (agesori). Na našu sreću, ta prava istina je dijelom pokrivena haškim presudama i dokumentima i  tu nam istinu, mada nepotpunu, dakle hašku istinu, ne mogu osporiti.

Zloupotreba mlade generacije

Dužnost nam je pokrenuti odgovornost institucija RS-a i Srbije za opsadu Sarajeva i šire. Odgovorni nisu samo pojedinci (Milošević, Karadžić, Mladić, Krajišnik, Plavšić, nekoliko generala), odgovorne su i institucije nasilne tvorevine RS-a i institucije Srbije (vojna struktura, policijske strukture, predstavnici lokalne vlasti…). Trebaju se pokrenuti tužbe protiv ovih institucija. One svoju odgovornost u kontinuitetu pokušavaju, a naročito nakon potpisivanja Mirovnog sporazuma, prenositi dalje i dijeliti sa generacijama koje nisu ni rođene u ratu. Uče ih da skandiraju “Nož-žica-Srebrenica”. Primjerice radi, koji je to poslanik SDS-a u Skupštini RS-a osudio etničko čišćenje i genocid u ratnom perodu? Naprotiv, veliki broj ljudi je u njemu indirektno učestvovao. Ratna politika ovih institucija je nastavljena i nakon rata. Ne samo da ne priznaju zločine već vaspitavaju mlade generacije da se njihovom djelima ponose. U suštini, oni svoju odgovornost u strahu od konačne pravde dijele i prenose na široke mase naroda – nadajući se da ćemo upasti u grešku i kolektivno optužiti jedan narod za genocid.

Mi ne optužujemo srpski narod i upravo se moramo fokusirati na te institucije koje su, pored zločina koje su organizirale i podržale, nametnule šutnju tom narodu pa on danas ne smije pogledati nijedan strani film koji direktno ili indirektno govori kako je RS stvaran. Ne žele da mlade generacije Srba vide u slici i riječi dokumenata, niti verzije istih, o etničkom čišćenju i genocidu.

Da zaključim. BiH je priznata od međunarodne zajednice kao nezavisna država 6. aprila 1992. Rat u BiH počeo je 6. aprila 1992. godine (ovo je rasprostranjeno prihvaćen datum početka rata, mada su paravojne srbijanske jedinice uz pomoć JNA već 1. aprila počele napad i masakre u Bijeljini). Od tada pa do 3. maja 1992. snage JNA su okupirale (zauzimanjem teritorija i prepuštanjem istih paravojnim jedinicama iz Srbije i dobrovoljaca SDS-a)  istočnu Bosnu i napravile koridor duž rijeke Save na sjeveru i na jugu na pravcu Trebinje – Ljubinje – Mostar. Do tada je sa tih teritorija prognano blizu 400 hiljada nesrpskog stanovništva (uglavnom Bošnjaka) i počinjeni masovni zločini u skoro svim okupiranim mjestima. Pokušaj isturanja 3. maja kao početka rata u BiH događajem u Dobrovoljačkoj ulici, od rukovodstva Srbije preko njihovog “nezavisnog” tužilaštva predvođenog Vladimirom Vukčevićem, zadnji je pokušaj falsifikovanja datuma početka agresije na BiH.

Pohod i egzodus

Grad Sarajevo je bio u okruženju JNA i srpskih paravojnih snaga. Ovo je najduža opsada u modernoj istoriji. Izvještaji UN-a i haške presude su solidna arhiva ovih događaja, kao i arhiv svjetskih medija koji su svakodnevno izvještavali iz opkoljenog Sarajeva.

Odlazak srpskog stanovništva iz Sarajeva bio je u režiji agresora metodom propagande, u početku parolom “sklonite se nekoliko dana dok ne zauzmemo cijeli grad”, a kasnije, nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, masovnim etničkim čišćenjem naselja i predgrađa sa srpskim stanovništvom (Grbavica, Nedžarići, Ilidža, Rajlovac, Vogošća, Nahorevo..) u pohodu Karadžićevih snaga. Zatim i kasnijom prodajom stanova kako je naprijed elaborirano.

Opsada Sarajeva i ostali masovni zločini širom BiH bili su rezultat ne samo pojedinaca (Milošević, Karadžić, Mladić, Plavšić, Krajišnik…) već i institucija RS-a (parlament, organizaciono-administrativna struktura policije i vojske, pojedina rukovodstva lokalne samouprave) i Srbije. Ove institucije moraju snositi odgovornost, moraju pred međunarodnim sudovima odgovarati. Međunarodna zajednica, prije svega SAD i EU, odgovorna je pred istorijom da istraje na ovom. Ovo je bitno da bi se izbjegla kolektivna odgovornost srpskog naroda za agresiju i genocid u BiH, koju u suštini sadašnji srpski prvaci žele indirektno nametnuti. Oni idu i korak dalje i to izgrađujući institucije u RS-u i Srbiji na fundamentima njihovog nastanka u toku agresije na BiH i uvlačenjem mlade generacije Srba koja je rođena poslije rata, trenirajući je da veliča “haške mučenike” Miloševića, Karadžića, Mladića i ponavlja poklike: Nož – žica – Srebrenica!

Ovo sve nije ništa drugo već prenošenje njihove odgovornosti i na mlade generacije, dakle sve Srbe, da bi svoju i odgovornost institucija koje su stvarali prenijeli na veće mase i time obuhvatili  cijeli srpski narod. Srpski intelektualci ne smiju dozvoliti da ovaj trend prevlada.

(Ovaj tekst je skraćena verzija izlaganja akademika Ganića na Međunarodnoj konferenciji o opsadi Sarajeva koja je održana 29. februara 2012. u Sarajevu)

Koliko je Srba poginulo u opsadi Sarajeva?

Pitanje koliko je Srba poginulo u ratu 1992-95. u opsadi Sarajeva je izvor velikih propagandnih napora RS-a i Srbije. Preko 11.000 stanovnika Sarajeva poginulo je od granata ispaljenih sa položaja Miloševićevih i Karadžićevih vojnika sa okolnih brda, od toga približno 2.000 djece. Nacionalna struktura poginulih je približno proporcionalna sastavu stanovništva u toku rata u opkoljenom Sarajevu. Granate nisu birale nacionalnost. “Udri po Velušićima – tamo nema srpskog življa”, bila je komanda zapovjednika agresorskih vojnika, kao jedina utjeha Srbima koji nisu napustili svoje Sarajevo. A šta je sa 5.000 hiljada Srba civila koji su “stradali” u toku rata u Sarajevu, pitaju se propagandisti velikosrpskih ideja? Odgovor su sami dali. To je onih istih 5.000 srpskih vojnika koji su u okviru Romanijskog korpusa i drugih jedinica agesora, uključujući volontere iz Rusije i Grčke, napadali Sarajevo i poginuli na linijama opsade od vatre boraca ABiH koji su branili Sarajevo. Kako je nedavno (kraj februara 2012. godine) prikazala televizija RTRS-a, oko 4.000 (četiri hiljade) ovih vojnika su sahranjene na centralnom groblju na Sokocu, ruski dobrovoljci i drugi na groblju u Lukavici, Palama, a neki su vraćeni u rodna mjesta u Srbiju. Dakle, to je tih 5.000 (pet hiljada) Srba koje propaganda iz RS entiteta nastoji, lažima serviranim za neupućene, prikazati kao “civile” koji su ubijeni u Sarajevu. Nadam se da će historičari osvijetliti ove činjenice, kao i metode propagande velikosrpske mašinerije.

 

{youtube}g8zvvh6zy7s{/youtube}

Autor: akademik Ejub Ganić